W debacie dotyczącej domów kultury często szuka się pomysłów na to, jak usprawnić ich działanie i sprawić, aby korzystała z nich większa liczba osób. Równie często jednak posuwamy się jeszcze dalej i pytamy: jaki powinien być idealny dom kultury? Co powinien sobą reprezentować i przez kogo powinien być tworzony? Ile znających się na temacie osób, tyle pomysłów, można jednak pokusić się o nakreślenie pewnych cech idealnej wizji działania tych placówek.
Pierwszą cechą, jaką powinien wyróżniać się wzorcowo funkcjonujący dom kultury, jest jego oddziaływanie na społeczność lokalną. To właśnie zmienianie na lepsze najbliższego środowiska jest siłą tego typu placówek. Szczególnie dobrze widać to w miejscach (wsiach, miastach, dzielnicach), które są zaniedbane i dysfunkcyjne (np. tam, gdzie panuje wysokie bezrobocie lub wyższy poziom przestępczości wśród małoletnich). Domy kultury mogą wówczas stać się miejscami będącymi alternatywą dla poczucia pustki, beznadziei i wykluczenia, oferując w zamian nowe możliwości i odciągając młodzież od, chociażby, spędzania czasu na przysłowiowej ulicy. W innych przypadkach oddziaływanie takie może sprowadzać się do budowania lokalnej tożsamości poprzez promowanie kontaktów międzysąsiedzkich czy inicjowania rozmaitych wspólnych przedsięwzięć w skali mikro. Takie działanie pozwalają niekiedy na odkrywanie na nowo naszych małych ojczyzn.
Idealny i nowoczesny dom kultury powinien opierać się nie tylko na etatowych pracownikach, lecz także (a może przede wszystkim) na wolontariuszach i członkach lokalnej społeczności. Czasy PRL-u, w których program tego typu instytucji był dyktowany odgórnie przez państwo, już dawno odeszły w niepamięć. Nowoczesność oznacza przede wszystkim angażowanie i aktywizację jak największej liczby osób korzystających z domów kultury. Jak to robić? To zadanie zarówno dla samorządów i organizowanych przez nie kampanii społecznych motywujących ludzi do współpracy, jak i dla organizacji pozarządowych krzewiących idee prawdziwie aktywnego społeczeństwa.
Nie można mówić o idealnym domu kultury, który nie jest przyjazny osobom niepełnosprawnym. To właśnie w tego typu placówkach osoby te powinny liczyć na ewentualną pomoc oraz mieć możliwość integracji z pełnosprawnymi. I nie chodzi jedynie o zapewnienie dostosowanej do ich potrzeb infrastruktury, ale przede wszystkim programu zajęć dostosowanego do ich potrzeb.
Idealny dom kultury współpracuje nie tylko z lokalną społecznością, ale też z innymi podobnymi placówkami. Niesie to ze sobą wiele wymiernych korzyści, np. wymianę doświadczeń czy możliwość organizowania wspólnych przedsięwzięć. W Polsce istnieje kilka przykładów lokalnych „zrzeszeń” domów kultury, dzięki którym ich oferta jest spójna i dostosowana do różnych odbiorców. Jednym z nich jest powołany do życia jeszcze w latach sześćdziesiątych Gdański Archipelag Kultury, stanowiący sieć lokalnych małych instytucji kultury na mapie Gdańska.
Cechy idealnego domu kultury można by wymieniać bardzo długo. Jednak bez względu na to, jak dobrze zorganizowana i prowadzona byłaby taka placówka, pamiętajmy, że dom kultury to przede wszystkim tworzący go ludzie.
